Hormoni hipofize smešteni su u jednoj malecnoj žlezdi, koja je deo međumozga tj. diencephalona. Hipofiza (eng. pituitary gland) je glavna žlezda ljudskog organizma. To je mala žlezda promera oko 1 cm. Smeštena je u koštanom udubljenu (sella turcica) klinaste kosti u područiju baze mozga. Sa hipotalamusom je povezana preko svoje peteljke. Iznad žlezde se nalazi hipofizna dijafragma. Fiziološki se može podeliti na dva režnja: prednji ili adenohipofizu i zadnji ili neurohipofizu. Između režnjeva se nalazi srednji deo (eng. pars intermedia). Kod ljudi ovaj deo skoro i nedostaje. Režnjevi hipofize su različitog porekla. Adenohipofiza potiče od Ratkeove (Rathke) vreće, embrionalne invaginacije epitela ždrela, a neurohipofiza vodi poreklo od nervnog tkiva hipotalamusa.
Hormoni hipofize , njihov najveći broj smešten je u prednjem režnju. Adenohipofiza luči šest važnih hormona i nekoliko manje važnih peptidnih hormona, a neurohipofiza luči dva peptidna hormona. Hormoni adenohipofize su: hormon rasta (GH), adrenokortikotropni hormon (ACTH), tireostimulišući hormon (TSH), prolaktin (PRL), folikostimulišući hormon (FSH), luteinizirajući hormon (LH) i melanostimulišući hormon (MSH). Hormoni neurohipofize: vazopresin ili antidiuretski hormon (ADH) i oksitocin.
Foto Credit: Zona Medicine®
Za svaki značajan hormon koji se stvara u adenohipofizi obično postoji jedna vrsta ćelija: somatotropne ćelije – GH, kortikotropne ćelije – ACTH, tireotropne ćelije – TSH, gonadotropne ćelije – FSH i LH, laktotropne ćelije – PRL. Najbrojnije su somatotropne ćelije, a iza njih su kortikotropne. Tela ćelija koje luče hormone zadnjeg režnja hipofize nisu smeštena u žlezdi, već su to ćelije neurona supraoptičkog i paraventrikularnog jedra hipotalamusa. A u neurohipofizi se samo skladište ona dva već pomenuta hormona.
Hormoni hipofize – kontrola hipotalamusa
Hipotalamus kontroliše lučenje hipofize hormonskim ili nervnim putem. Lučenje zadnjeg režnja hipofize kontrolišu nervni signali koji nastaju u hipotalamusu. Dok lučenje iz adenohipofize kontrolišu hormoni – rilizing faktori. Ovi hormoni se stvaraju u hipotalamusu, i preko malih krvnih sudova (hipotalamusno-hipofizni portni sudovi) dospevaju u žlezdu (Slika 1). Hipotalamus je centralni deo za prikupljanje senzacija iz spoljašnje sredine ili samog tela. Bile to bolne senzacije (kod bolesnih), ili depresivne ili uzbudljive misli, kao i njušni stimulusi, koncentracije elektrolita, vode i dr. završe u hipotalamusu i na osnovu njih/potreba organizma dolazi do lučenja hormona. Pored hipotalamusa, kontrola lučenja hormona reguliše se uz pomoć mehanizama povratne sprege.
Pogledajte i video predavanje o Mehanizmima kontole lučenja hormona ovde.
Funkcija oslobađajućih i inhibicijskih hormona hipotalamusa jeste kontrola lučenja adenohipofiznih hormona. To su: hormon koji oslobađa tireotropin (TRH, engl. thyrotropin-realising hormone) dovodi do oslobađanja hormona koji podstiče rad štitaste žlezde. Hormon koji oslobađa kortikotropin (CRH, engl. corticotropin-realising gormone) dovodi do oslobađanja adrenokortikotropina (ACTH). ACTH deluje na oslobađanje hormona nadbubrežne žlezde. Hormon koji oslobađa hormon rasta (GHRH, engl. growth hormone-realising hormone) dovodi do oslobađanja hormona rasta. Hormon koji inhibiše hormon rasta (GHIH, engl. growth hormone inhibitory hormone) je somatostatin, koči oslobađanje hormona rasta. Hormon koji oslobađa gonadotropine (GnRH, engl. gonadotropin-realising hormone) dovodi do oslobađanja FSH i LH. Hormon koji inhibiše prolaktin (PIH, engl. prolactin inhibitory hormone) koči lučenje prolaktina.
Literatura:
- Guyton CA., Hall JE. Medicinska fiziologija, jedanaesto izdanje, Beograd, Savremena Administracija, 2008.